KRESY – WSCHODNIE CZY NIE?
Termin „Kresy” aktualnie nawiązuje przede wszystkim do dawnych Kresów Wschodnich. Są to ziemie znajdujące się za wschodnią polską granicą. Przed wojną punktem wyznaczającym granice kresów były rzeki Odra i Bóg, natomiast dzisiaj są to Warta ze Zbruczem. Kresy to pojęcie praktycznie znane wszystkim Polakom, a przede wszystkim określa ono przedwojenne ziemie II RP przejęte przez Związek Sowiecki (ZSRR) z 1939r. Od tamtego czasu za kresy były uznawane ziemie Wileńszczyzny, Nowogródczyzny, Wołyń i Galicji Wschodniej (dawniejsza Małopolska). Wcześniej zaczęto określać tak najdalej na wschód położone ziemie pograniczne RP, zwane później po prostu ziemiami „ukrainnymi” (znaczenie – leżące na kraju państwa). Te ziemie były słabiej zintegrowane z resztą państwa i wyróżniały się jako bardziej niebezpieczne i nieodkryte, ale zarówno różnorodne pod względem etnicznym i religijnym i bogate w wszelakie dobra.
Pod terminem „Kresy Wschodnie” nasi przodkowie rozumieli rozległe tereny liczące ziemie Kijowskie, Mińska i Kowna. Istniało też „centrum” kresowe – którym nazywane było państwo Polskie o niewyobrażalnych rozmiarach. Kolejnymi wyróżnianymi terenami były „Kresy Zachodnie”, czyli niemieckie części Pomorza oraz Śląska. Proporcje wielkościowe były bardzo podobne, tak, że „centrum” znajdowało się pomiędzy dwoma podobnie ogromnymi częściami kraju.
Natomiast w rozumieniu współczesnym „Kresy Wschodnie” zajmują znacznie (niemalże dwukrotnie) większą część ziem. Obecnie ten termin jest przypisywany nie tylko wcześniejszym zasięgom 3 wielkich miast, a dołączono do nich Wilno, Grodno i nawet Lwów. „Kresy Zachodnie” zostały praktycznie całościowo wciągnięte w tereny danego „Centrum” i dziś tworzą spójna jednostkę – Polskę.
DLACZEGO KRESY „WSCHODNIE”
Wilno zarówno z Lwowem są często określane jako centrum kultury ludzi z Kresów Wschodnich. Może prowokować to pytania, w jaki sposób centrum może znajdować się na wschodzie? Otóż w historii narodu Polskiego uznaje się, że stoi on czterema miastami: Krakowem, Warszawą, Lwowem i Wilnem. Można porównać je do centrum krwiobiegu naszego narodu. Przed wojną wszystkie stanowiły na swój sposób centrum, natomiast dwa z nich po wojnie zaczęły stanowić „Kresy”. W kontekście porównywania miast do ciała jednostki aktualnie można wysnuć teorię, że teraz miasta przypominają raczej płuca. Jedno z nich to Kraków z Warszawą, a drugie Lwów z Wilnem. Medycyna pokazuje, że człowiek może żyć z jednym płucem, jednak utwierdza w fakcie, że nie będzie on „normalny” i jego możliwości fizyczne nie będą już takie same, jak z obojgiem płuc. W dzisiejszych czasach jednak to „drugie płuco” jest raczej traktowane jako organ, którego można łatwo się pozbyć i to bez powikłań.
Taki tok myślenia usprawiedliwiał na przykład Rosjan, gdy podczas zaborów zagarnęli „nic nie znaczące” ziemie kresowe, na których leżała kolebka kultury polskiej czyli miasta takie jak Mińsk, Wilno, Grodno i Kamieniec Podolski. Ziemie zostały potraktowane jako małe, zbędne „kresowe” gródki.
Różnica zauważalna jest chociażby jeśli weźmie się pod lupę wybitnych polskich twórców, jak na przykład Henryka Sienkiewicza. Polska opisana w jego dziełach „Ogniem i Mieczem”, „Panu Wołodyjowskim” czy „Potopie” – nie była nazywana jako „kresowa”. Na tamte czasy opisywał on „centrum” a Kresy znajdowały się w całkowicie innym miejscu, dla przykładu Andrzej Kmicic pochodził z „kresów”, które wtedy były na dalekim wschodzie Białorusi. Nie wolno zapominać, że Mickiewicz nie był z „Kresów”, a pochodził z centrum Polski. Termin „Kresy Wschodnie” powinien istnieć jako równowaga dla „Kresów Zachodnich”, a dopełniać je musi „Centrum”. Niekoniecznie „Kresy” muszą być poza granicami państwa polskiego. Idąc przeciwnym tokiem myślenia do tego można by uznać, że do „kresów Wschodnich” należałaby nawet Moskwa.
TERMINOLOGIA
Na przestrzeni lat i wieków naród Polski utworzył własne, zwarte terytorium kulturowe, które niezależnie od granic miało swoje „Centrum” zarówno jak i „Kresy”. Występuje pewna zależność między różnymi pokoleniami i wygląda następująco: Polacy z XVII wieku jak i Polacy sprzed II Wojny Światowej mieli dość zbieżne pojęcie na temat Kresów, natomiast nasze w porównaniu do naszych pradziadków (a nawet dziadków) już nie. Dla przykładu, jeśli nasz przodek urodził się we Lwowie jeszcze przed wojną, nie zrozumie nas, jeśli nazwiemy tą lokalizację Kresami – a wręcz możemy oczekiwać z jego strony spojrzenia pełnego zdumienia.
OBECNE CZASY
Obecnie terminologia taka, jak „Kresy Wschodnie” wrosła w rozumienie naszego społeczeństwa w tak nierozerwalny sposób, że ciężko zatrzymać pamięć do każdej z dat. Jednak definicja „Kresów” daje do zrozumienia, że rozmowa toczy się o terenach daleko odległych od „Centrum”, a Wilno jak i Lwów przez tak długi czas były sercem i centrum kraju. Dlatego tak ważne jest by rozważnie rozgraniczać terminy ziem ówcześnie należących do Polski z tymi, które nigdy nimi nie były.
