Pomimo faktu, że Wilno przestało być polskim miastem już ponad 70 lat temu – to nadal można się w nim doszukać ogromnej ilości śladów polskości, które wspominają mieszkający w nim przed wojną Polacy (stanowili ponad połowę zamieszkałej tam ludności – obecnie to tylko 15%).
Łatwiej uzmysłowić sobie, kto faktycznie tam zamieszkiwał, najzwyczajniej w świecie przywołując konkretne nazwiska. Oczywiście nie da się wymienić wszystkich, obok najważniejszych – królów z dynastii Jagiellonów byli to między innymi:
- poeci: romantyczni – Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki, dwudziestolecia – Konstanty Ildefons Gałczyński, Kazimiera Iłłakowiczówna, współcześni – Czesław Miłosz, oraz pisarze – Józef Ignacy Kraszewski, Stanisław Cat-Mackiewicz, Tadeusz Konwicki;
- naukowcy: matematyk, astronom – Jan Śniadecki; biolog – Jędrzej Śniadecki; historyk – Joachim Lelewel, geolog – Ignacy Domeyko; historyk – Paweł Jasienica;
- polityczni i niepodległościowi działacze: powstańcy insurekcji kościuszkowskiej – Jakub Jasiński, powstańcy listopadowi – Emilia Plater i Szymon Konarski, powstańcy styczniowi – Ludwik Narbutt, naczelny wódz i główny współtwórca wolnej Polski w 1918 roku – marszałek Józef Piłsudski;
- święci Kościoła katolickiego: św. Kazimierz, św. Andrzej Bobola, św. Rafał Kalinowski, św. Faustyna Kowalska oraz zakonnicy, kaznodzieje – Piotr Skarga i Jakub Wujek;
- inni przedstawiciele świata kultury: kompozytor – Stanisław Moniuszko, aktorzy – Zygmunt Kęstowicz i Emil Karewicz, śpiewak operowy – Bernard Ładysz.
Mimo że Wilno leży poza granicami Polski i ostatnie pokolenie, które miało kontakt z polskim Wilnem, już nie żyje, jego przedstawiciele wspominali i wspominają z czułością swoje dzieciństwo spędzone właśnie w tym mieście. Polskość zawsze będzie drzemać w tym mieście, bo tu zawsze pozostawało polskie dziedzictwo narodowe.
Piłsudski nigdy nie ukrywał, jak bardzo był związany z Wilnem. „(…) Jedno z najmilszych, jakie mam i jakie przeżyłem, jest Wilno, jest miasto moje rodzinne. I nieraz tam, w Magdeburgu, o Wilnie myślałem i do Wilna tęskniłem. Miłe miasto. Miłe mury, co mnie niegdyś dzieckiem pieściły, co kochać wielkość prawdy nauczyły, miłe miasto z tylu, tylu przeżyciami. Wszystko piękno w mej duszy przez Wilno pieszczone (…) Jedno z najpiękniejszych miejsc na świecie!”.
Oraz Wymowne słowa papieża Jana Pawła II, wypowiedziane na spotkaniu z Polakami w kościele Ducha Świętego podczas pielgrzymki na Litwę w 1993 roku: „Nigdy w życiu nie byłem w Wilnie. (…) Przez całe moje życie, przynajmniej od czasu, kiedy doszedłem do świadomości, stale byłem w Wilnie. Byłem w Wilnie myślą i sercem. (…)”. To z kolei dowód na to, że Wilno, mimo że z niego nie pochodził, a odwiedził je dopiero podczas swojej pielgrzymki, było mu bliskie.
